Chặng đường ban đầu của Thông tin Quân bưu “Ban liên lạc đặc biệt Bộ Tổng Tham mưu”

Đại tá Đỗ Khắc Quảng

Ban liên lạc đặc biệt là một tổ chức liên lạc quân sự có tầm chiến lược, trực thuộc Văn phòng Bộ Tổng chỉ huy Quân đội nhân dân Việt Nam. Ban được hình thành trong những ngày quân đội ta chuẩn bị bước vào cuộc kháng chiến toàn quốc năm 1946 và chỉ tồn tại đến tháng 9 năm 1951 tức là gần 5 năm, nhưng đã để lại những kỷ niệm không thể nào quên trong hàng ngũ chúng ta, những chiến sĩ “liên lạc đặc biệt” của những năm tháng đầu cuộc trường kỳ kháng chiến giành độc lập dân tộc và thống nhất đất nước.

Hơn nửa thế kỷ đã qua, sự kiện đã đi vào lịch sử. Chúng ta, những cán bộ, chiến sĩ của Ban liên lạc đặc biệt nay người còn, người mất, nhưng không thể không ghi lại để cho các thế hệ sau tham khảo:

Trước ngày Toàn quốc kháng chiến tháng 12 năm 1946, toàn bộ cơ quan Bộ Tổng Tham mưu, Bộ Tổng chỉ huy đã chuyển cả ra hướng thị xã Hà Đông (Bộ Tổng Tham mưu ra ấp Thái Hà, cạnh gò Đống Đa). Như vậy bộ phận liên lạc nội bộ của mỗi cơ quan chỉ có thể đảm bảo được đúng tính chất và nhiệm vụ của nó, còn liên lạc xa như xuống các quân khu, các đơn vị chủ lực, các cơ quan Chính phủ, các tỉnh... thì rõ ràng đang thiếu một bộ phận chuyên trách. Đã thế, tình hình lại khẩn trương, công văn các loại đều tăng gấp bội.

Bởi vậy ngày 17 tháng 12 năm 1946, Bộ Tổng chỉ huy quyết định phải gấp rút thành lập một bộ phận liên lạc đường dài lấy tên là Ban liên lạc đặc biệt. Ngày 12 tháng 12 năm 1946, Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái đã trao nhiệm vụ này cho Quyền Trưởng phòng Thông tin Nguyễn Hải Hạc – phó ban¹. Nhiệm vụ được nêu rất ngắn gọn. Nhưng khi nói đến tổ chức thì thật “đặc biệt”: không có người, phải tự tuyển lấy; riêng cán bộ thì trên sẽ bổ sung sau.

Không còn con đường nào khác, đồng chí nghĩ ngay đến số hướng đạo sinh cùng quê, thôn Giáp Nhất, xã Nhân Mục, ven đô. Đa số anh em, đã là thanh niên cứu quốc đang hoạt động ở địa phương. Thế là chỉ một ngày sau, đồng chí đã tuyển được năm người; rồi người nọ giới thiệu người kia, chẳng mấy chốc quân số tăng lên đến hơn chục người, gồm cả thiếu niên, học sinh.

Trước ngày 19 tháng 12 – ngày Toàn quốc kháng chiến, trạm liên lạc đầu tiên của Ban liên lạc đặc biệt tại 150 phố Bóp Kèn thị xã Hà Đông đã đi vào hoạt động. Công tác chủ yếu là chuyển công văn khẩn cấp đi xa, bao gồm cả hỏa tốc. Đây cũng là nơi đón nhận một số cán bộ cấp trên chuyển đến và và một số anh em quen biết nhau giới thiệu vào. Với những anh em khi đến mang theo xe đạp, xe máy thì xếp ngay vào bộ phận hỏa tốc để sẵn sàng làm nhiệm vụ.

Đến nay, ngày 12 tháng 12 được coi là ngày chính thức thành lập Ban liên lạc đặc biệt. Cuộc kháng chiến trường kỳ chống xâm lược Pháp bùng nổ tại Thủ đô. Ngay hôm sau, Ban liên lạc đặc biệt chuyển vào làng Mai Lĩnh, cách Hà Đông khoảng 10km, đóng tại ngôi đình trông ra sông Đáy.

Tại đây, ngày 22 tháng 1 năm 1947, sau Tết Nguyên đán, Ban đã đón nhận một tổ chức sáp nhập vào là Ban liên lạc tuyên truyền thuộc Bộ Quốc phòng. Tổ chức này hình thành từ đầu tháng 12 năm 1946 do Trung ương Đoàn thanh niên Việt Nam có các đồng chí Đào Duy Kỳ, Vũ Oanh phụ trách để giữ liên lạc với Ủy ban kháng chiến các tỉnh². Liên lạc tuyên truyền đặt 8 trạm chính xung quanh Hà Nội như Văn Giang, Phú Thụy, Mai Lĩnh, Phù Ninh... Mỗi trạm là một đầu mối cho một đường trạm theo lộ chính xuống đến tỉnh lân cận như trạm Phù Ninh đi Bắc Ninh; trạm Văn Giang đi Hưng Yên; trạm Phú Thụy đi Hải Dương, Hải Phòng... Liên lạc viên ở các trạm đều do các địa phương cung cấp.

Số nhân viên, cán bộ bổ sung sang liên lạc đặc biệt không nhiều nhưng một số đã có kinh nghiệm đặt trạm dọc đường dài.

Đầu tháng 2 năm 1947, một quyết định của Bộ Tổng chỉ huy có tính lịch sử đối với tổ chức Liên lạc đặc biệt. Đó là: từ nay Ban trực thuốc Văn phòng Bộ Tổng chỉ huy, có nhiệm vụ liên lạc cả hai chiều giữa Bộ và Quân khu, trước mắt là Quân khu 1-2-3-10-11-12 ở Bắc Bộ và Quan khu 4 ở Bắc Trung Bộ.

Để làm được nhiệm vụ liên lạc có tầm quan trọng chiến lược này, Bộ ủy nhiệm cho Ban liên lạc đặc biệt chủ trì một hội nghị các trưởng ban giao thông liên lạc một số quân khu (từ Khu 4 trở ra) để phổ biến và bàn cách thực hiện nghị quyết. Cuộc họp tiến hành và kết thúc tốt đẹp sau một ngày làm việc khẩn trương vào cuối tháng 12 năm 1947 tại đình Mai Lĩnh.

Nhìn về tổ chức, lúc này Ban đã phần nào hoàn chỉnh, có cán bộ chuyên trách từng bộ phận như: bộ phận chuyên môn có đồng chí Đặng Trần Can (còn gọi là Can “già”), bộ phận hỏa tốc có đồng chí Trần Văn Mỹ (còn gọi là Mỹ “nheo”), bộ phận hành chính quản trị (gồm cả sửa xe đạp, xe máy) có đồng chí Nguyễn Côn. Ấy là chưa kể cùng thời gian này cấp trên vừa bổ sung một đảng viên vào Ban phụ trách là đồng chí Trần Sơn – người đảng viên đầu tiên của Ban.

Quân số của Ban lúc này là 63 người. Ban đề nghị lên trên được chấp thuận lấy bí danh là Đại đội 63.

Việc tổ chức mạng liên lạc chiến lược lúc này cũng chính là theo đúng tinh thần thư của Bác Hồ đã gửi các đảng viên Bắc Bộ vào tháng 2 năm 1946, đoạn nói về công tác giao thông liên lạc:

“Phải giữ vững giao thông liên lạc giữa các tỉnh, các khu và giữa Trung Bộ, Nam Bộ và Bắc Bộ. Giao thông là mạch máu của mọi việc. Giao thông tắc thì việc gì cũng khó. Giao thông tốt thì việc gì cũng dễ dàng”.

Đăng bởi Quang Hưng (nguồn “Ký ức Cựu chiến binh Thông tin liên lạc – Tập 1”)

1. Đồng chí Hải Hạc là kỹ sư nông lâm, huynh trưởng hướng đạo, tổ chức ra đoàn hướng đạo ở thôn nhà vào năm 1943. Đồng chí Hạc được đồng chí Hoàng Đạo Thúy giới thiệu vào làm Quyền Trưởng phòng Thông tin lúc bấy giờ.

2. Lúc đầu Ủy ban kháng chiến và Ủy ban hành chính là hai tổ chức riêng. Thời gian ngắn sau sáp nhập làm một là Ủy ban hành chính kháng chiến.